Witaminy
Witaminy to grupa organicznych związków chemicznych o różnorodnej budowie, niezbędnych dla prawidłowego funkcjonowania organizmu żywego. Witaminy nie są typowym składnikiem pokarmowym pełnią w nim jedynie funkcje regulacyjne Mechanizm działania witamin jest różny, jednak wszystkie wpływają w sposób bezpośredni lub pośredni na komórkowe procesy metaboliczne, najczęściej jako koenzymy lub biologiczne aktywne składniki o charakterze hormonów. Większość witamin to witaminy egzogenne, czyli takie, których w żaden sposób organizm nie jest w stanie wyprodukować i muszą one być dostarczone wraz z pożywieniem. W dzisiejszych czasach gro witamin to witaminy syntetyczne i dzięki zdolności ich wyprodukowania mamy możliwość dostarczenia dokładnie takiej witaminy jakiej potrzebuje na daną chwilę organizm. Witaminy dzielimy na dwie grupy: rozpuszczalnych w wodzie i rozpuszczalnych w tłuszczach. Różnice między nimi to przede wszystkim możliwości wchłaniania i możliwości kumulowania ich w organizmie. Witaminy rozpuszczalne w tłuszczach (A,D,E,K) mogą być magazynowane przez organizm dlatego też może on w większym stopniu tolerować ich niedobory okresowe w organizmie. Witaminy rozpuszczalne w wodzie (witaminy z grupy B i C) są gromadzone w organizmie w niewielkim stopniu, stąd dawka pokarmowa powinna zawierać ich optymalną ilość. Jest jeszcze jedna, bardzo ciekawa witamina i niewitamina, nazwana z racji funkcji pełniących w organizmie jako F, będąca w zasadzie zespołem nienasyconych kwasów tłuszczowych.
Zapraszam na wycieczkę po witaminowym świecie
Nazwę witamina zawdzięczamy polskiemu biochemikowi Kazimierzowi Funce, który w 1911 roku wydzielił jako pierwszy witaminę B1 z otrąb ryżowych i nazwał ją z łacińskiego Vita ( życie) amina jako substancja zawierająca grupę aminową. W zależności od ilości witamin znajdujących się w organizmie mówimy o awitaminozie – czyli całkowitym braku danej witaminy, hipowitaminozie- czyli niedoborze danej witaminy oraz o hiperwitaminozie – czyli nadmiarze danej witaminy. Każdy stan jest szkodliwy gdyż wiele funkcji życiowych zostaje zachwianych. Większość lekarzy przestrzega przed nadmiernym dawkowaniem witamin, gdyż hiperwitaminoza jest bardziej szkodliwa od awitaminozy.
Z witaminami ściśle są powiązane pojęcia:
Biodostępność - czyli stopień, w jakim dany związek jest uwalniany w przewodzie pokarmowym z połączeń występujących w żywności a następnie jak jest wchłaniany i rozprowadzany komórek, tkanek i narządów organizmu
Aktywność biologiczna – będąca stopniem, w jakim określony związek jest przyswajalny z pożywieniem, przekształcany w postać aktywnej witaminy i zapobiega objawom niedoboru. Na bioaktywność witamin ma wpływ wiele czynników zewnątrz i wewnątrzustrojowych takich jak: obecność substancji, które poprawiają lub pogarszaja wchłanianie, aktualny stan odżywiania, sprawność układu pokarmowego (mechanizmy wchłaniania jelitowego), choroby i stosowane leki,, stan nasycenia organizmu witaminami, źródło witaminy (naturalna czy syntetyczna), forma chemiczna.
Witaminy są fascynującymi związkami które cechuje niezwykła moc przywracania zdrowia. W niezwykły sposób wbudowują się w przemianę materii ożywiając ją. Komórki organizmu czekają na witaminy, które są zjadane. Gdy nie ma wystarczającej ilości tych życiodajnych substancji przemiana materii zamiera, dochodzi do przedwczesnego starzenia i podupadania na zdrowiu. Do normalnego rozwoju organizmu potrzebuje, poza węglowodanami, białkami, tłuszczami i składnikami mineralnymi również niewielkich ilości swoistych substancji organicznych, którymi są witaminy. Odkrycie witamin i wyjaśnienie ich znaczenia dla żywych organizmów wiąże się ściśle z rozwojem nauki o żywieniu. Jeszcze pod koniec XX wieku panowało przekonanie, że istnieje trzynaście witamin: A, C, D, E, K oraz osiem różnych witamin B. Dziś znamy trzynaście odmian samej tylko witaminy B, a niektóre z nich (witamina B12 lub niacyna) występują w sześciu rozmaitych postaciach. Każda z nich oddziaływuje odmiennie na przemianę materii. Ze znanych już około 500 karotenów mniej więcej 60 uznaje się za formę występowania witaminy A. Natomiast 110 karotenów działa, w opinii specjalistów, skuteczniej niż sama witamina. Jeśli chodzi o witaminy C i D każda z nich istnieje w postaci czterech różnych molekuł, znamy też cały tuzin odmian witaminy E. Do tego odkrywane stopniowo substancje witamino podobne jak witamina L1, U, P czy najmłodsza witamina B17. Dlatego też przeciętnemu Kowalskiemu trudno zrozumieć, że zdrowie dzięki witaminie nie jest sloganem ale kluczem do osiągnięcia tak ważnego celu, jakim jest zachowanie dobrej kondycji, będącej wyznacznikiem wysokiej produkcji przez wiele lat.
Zaczynamy od witamin rozpuszczalnych w tłuszczach, które jak już wspomniano mają zdolność kumulowania się w organizmie ( może poza Wit.E, która w 70% jest wydalana z kałem)
Witamina A
Znana też jako re tinol, jest formą witaminy A występująca w naturze, znajduje się głównie w produktach pochodzenia zwierzęcego. Beta-karoten jest karetonoidem, pochodzenia roślinnego który zostaje przetworzony przez wątrobę na witaminę A Witamina A nie na darmo stoi na czele „alfabetu witaminowego”, bierze ona bowiem udział niemal we wszystkich zasadniczych funkcjach organizmu. Jest takim „strażnikiem, który stoi u wrót zdrowia organizmu”. Pod nazwą „witamina A” kryje się wiele związków chemicznych wykazujących aktywność biologiczną charakterystyczną dla tej witaminy. Podstawową formą witaminy A jest Retinol, dlatego też witaminę tą inaczej nazywamy właśnie retinolem, dawna jej nazwa to akseroftol.
Główne funkcje w których bierze czynny udział ta witamina to:
- udział w procesie widzenia
- jest stymulatorem wzrostu
- usuwa wolne rodniki (jest silnym przeciw utleniaczem)
- oddziałuje na wzrost kości i okrywy włosowej
- odpowiada za prawidłowe funkcjonowanie nabłonka: skóry, rogówki, przewodu pokarmowego, układu oddechowego i moczowego.
Na polepszenie wchłaniania tej witaminy mają wpływ: kompleks witamin B, witamina C, witamina D, witamina E, wapń, fosfor, cynk, obecność tłuszczu.
Choroby trzustki, przewodów żółciowych, marskości wątroby wpływają niekorzystnie lub nawet uniemożliwiają wchłanianie retinolu.
Witamina D
Znana też jako kalcyferol w formie naturalnej lub ergokalcyferol jako syntetyczny suplement , występuje w dwóch postaciach jako witamina D2 (słabsza forma)i witamina D3 Witaminę tę odkryto w 1922 r. Następnie dowiedziono, że może być syntetyzowana ze steroli poprzez naświetlanie światłem ultrafioletowym. W organizmie wytwarzana jest w skórze pod wpływem promieni słonecznych.
Poza tym witamina D3 naturalnie występuje w produktach pochodzenia zwierzęcego (żółtkach jaj, tranie, maśle). Organizm potrafi ją przekształcić w formy, które są bardziej aktywne. Procesy te zachodzą w wątrobie i nerkach.
Główne funkcje w których bierze czynny udział ta witamina to:
- jest ważnym czynnikiem mineralizacji kości, reguluje wchłanianie, przyswajanie, wbudowywanie do kości i wydalanie wapnia i fosforu-
- jest potrzebna do prawidłowego wchłaniania i przemian metabolicznych wielu składników mineralnych, a w szczególności witaminy A
- jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania nerek.
- oddziałuje na komórki szpiku kostnego produkujące komórki obronne (monocyty)
- na obecność tej witaminy reagują także komórki przytarczyc, jajników, a także niektóre komórki mózgu czy mięśnia sercowego
Witamina E
Znana też jako tokoferol, jest w zasadzie mieszaniną trzech tokoferoli. Odkrycie witaminy E nastąpiło już na początku XX wieku ale przez długie lata jej rola pozostawała nieznana. Obecnie wiemy, że witamina E jest niezbędna dla życia wszystkich organizmów oddychających tlenem.
Główne funkcje w których bierze czynny udział ta witamina to:
- zapobiega utlenianiu się witaminy A i wpływa na jej wchłanianie
- razem z selenem zapobiega stłuszczeniu wątroby
- przeciwdziała bezpłodności i zmniejsza ryzyko poronienia
- zapobiega uszkodzeniom naczyń krwionośnych
- reguluje gospodarkę tłuszczową
- zmniejsza hemolizę czerwonych krwinek
- stymuluje układ odpornościowy
- chroni skórę przed promieniowaniem słonecznym
- wspólnie z witaminami C i A chronią wzrok
- wpływa na skórę i sierść, przyśpiesza gojenie ran
- wpływa na prawidłową budowę mięśni
Witamina K
Zwana też filochinonem to w zasadzie grupa związków będących pochodna natfochinonu, występująca naturalnie jako K1 ( u roślin)i K2 ( u zwierząt produkowana przez bakterie jelitowe) lub syntetyzowana sztucznie jako K3 do K7. Witamina ta jest niezbędna, aby wątroba mogła syntetyzować szereg białek potrzebnych do krzepnięcia krwi (protrombina). Witamina K pełni też istotną rolę w absorpcji wapnia przez kości. Bierze udział w przemianach białka osteokalcyny, które odpowiada za mineralną dojrzałość kości. Subkliniczny niedobór witaminy K, który nie daje zaburzeń krzepnięcia jest czynnikiem rozwoju osteoporozy.
Witamina F
W latach pięćdziesiątych XXw. w USA, kiedy odkryto niezaprzeczalne właściwości witaminowe wielonienasyconych kwasów tłuszczowych, nazwano je witaminą F . Te nienasycone kwasy tłuszczowe są rzeczywiście niezbędne do właściwego rozwoju tkanek łącznych, dostarczając równocześnie organizmowi ładunek energii ułatwiający ich rozwój i regenerację. Odgrywa także ważną rolę w procesie krzepnięcia krwi, przeciwdziała zakrzepicy. Jej pełny zakres działania w organizmie zwierzęcym jest jednak do końca jeszcze nie wyjaśniony.
Pozostałe witaminy zaliczamy do rozpuszczalnych w wodzie. Cechą wspólną tych substancji (poza witaminami B12 i C) jest ich wydalanie z organizmu wraz z moczem i konieczność ich stałego uzupełniania.
Witamina B1
Zwana też tiaminą lub witaminą optymizmu, należy do grupy witamin B-kompleks i jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i przemiany materii. Jest ona koenzymem reakcji oddychania tkankowego i głównie bierze udział w metabolizmie węglowodanów, tłuszczów i aminokwasów.
Witamina B2
Znana jako ryboflawina, jest najsłabiej rozpuszczalna w wodzie. Stymuluje wzrost i ogólną odporność organizmu. Jest głównym składnikiem koenzymów: FMN i FAD, uczestniczących w oddychaniu komórkowym. Wpływa na metabolizm węglowodanów, aminokwasów i tłuszczów. Bierze udział w syntezie hemoglobiny tworząc w połączeniu z białkami wiele enzymów niezbędnych do transportu tlenu. Ryboflawina jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania błon śluzowych i skóry, śródbłonka naczyń krwionośnych. Jako, że jest też barwnikiem (żółtym) odpowiada za widzenie o zmierzchu.
Witamina B3
Znana bardziej jako niacyna lub witamina PP lub kwas nikotynowy. Kiedy w 1914 roku odkryto, że u ludzi leczy podagrę nazwano ją także witaminą zdrowia.
Jest niezbędna w przebiegu reakcji utleniania i redukcji, w metabolizmie cukrów i hemoglobiny krwi, do funkcjonowania układu nerwowego, skóry, błon śluzowych, obniża ciśnienie krwi, zapewnia prawidłową pracę mięśni. Jest bardzo ważnym składnikiem układu koenzymów NAD+/NADH, NADP+/NADPH przenoszących wodór i elektrony w procesie oddychania komórkowego. Bierze udział w wielu przemianach metabolicznych, głównie w tych, które uwalniają energię z węglowodanów, dlatego też często mówi się o niej jako o witaminie mleczności.
Witamina B5
Znana jako kwas pantotenowy lub witamina antystresowa. Jest to najbardziej rozpowszechniona witamina wśród wszystkich z gr.B.
Witamina ta przeciwdziała infekcjom (uczestniczy w wytwarzaniu przeciwciał), jest niezbędna do prawidłowego metabolizmu białek, cukrów i tłuszczy oraz do syntezy niektórych hormonów (kory nadnerczy), przyśpiesza gojenie ran i uczestniczy w regeneracji tkanek, bierze czynny udział przy tworzeniu się czerwonych ciałek krwi.
Witamina B6
Znana też jako pirydoksyna jest mieszaniną kilku substancji bardzo ważnych w organizmie przez:
- udział w przemianach aminokwasowych
- udział w przemianie tłuszczów i węglowodanów
- uczestniczeniu w powstawaniu prostaglandyn
- uczestniczeniu w tworzeniu enzymów, hormonów i hemoglobiny
Witamina B7
znana bardziej jako biotyna lub witamina H, nazywana także witaminą młodości. Jak większość witamin z grupy B bierze czynny udział w syntezie i rozkładzie tłuszczów, węglowodanów i aminokwasów. Odgrywa ważną rolę w przemianie glukozy, silnie współdziała z hormonem trzustki-insuliną. Wpływa na odczuwanie bólu i wrażliwość czuciową, uczestniczy w procesie tworzenia hemoglobiny. Pobudza proces przemiany glukozy w wątrobie. Razem z witaminą B5 i cynkiem odpowiada za prawidłowy stan skóry i racic. Poprzez swoiste współdziałanie z aminokwasami (walina, leucyna) ma duże działanie przy zaopatrzeniu mięśni w energie.
Witamina B9
Znana bardziej jako kwas foliowy lub witamina B11. jest niezbędnym koenzymem w procesie krwiotworzenia w szpiku kostnym. Jest ponadto niezbędna do produkcji endorfin (hormon szczęścia), odpowiada za prawidłowy rozwój układu nerwowego rozwijającego się płodu, warunkuje efektywną pracę układu odpornościowego , uczestniczy w syntezie choliny, puryn i niektórych aminokwasów. Chroniczny brak Wit.B9 prowadzi do rozdrażnienia, niedokrwistości, nadpobudliwości, słabego wzrostu, problemów z trawieniem, utraty apetytu, zaburzeń rozwojowych u płodu
Witamina B12
Zwana też kobalaminą jest jedną z witamin, która pobudza wzrost każdej komórki w organizmie, przyspiesza dojrzewanie komórkowych składników krwi, odgrywa ważna rolę w odpowiednim funkcjonowaniu układu nerwowego, w 1946 roku po jej usystematyzowaniu stwierdzono, że bierze udział w tworzeniu materiału genetycznego (synteza DNA i RNA), uczestniczy w przemianach metabolicznych tłuszczów i węglowodanów
Witamina C
Zwana też kwasem askorbinowym należy do najsilniejszych przeciwutleniaczy, po raz pierwszy wydzielono ją w 1932 roku z cytryny a zsyntetyzowano ją po raz pierwszy w roku 1934., Witamina C, uczestniczy w produkcji kolagenu i podstawowych białek w całym organizmie (kości, chrząstki, ścięgna, więzadła), uczestniczy w procesach metabolicznych jako substancja przenosząca elektrony, uszczelnia śródbłonki naczyń krwionośnych, podnosi odporność organizmu na różne zakażenia, przyspiesza gojenie się ran
Kończąc naszą wycieczkę po świecie witamin należy wspomnieć i o „niby” witaminach, będących także ważnymi związkami w całym procesie życiowym organizmu.
Witamina B8
Zwany też inozytolem, jest on niezbędny do wytwarzania fosfatydyloinozytolu - jednego z najważniejszych fosfolipidów występujących w lecytynie. Inozytol, który jest głównym składnikiem lecytyny, funkcjonuje jako substancja lipotropowa (tzn. związek, który zapobiega gromadzeniu się tłuszczu i cholesterolu w wątrobie). Jeżeli wątroba staje się nadmiernie obciążona przez tłuszcz i cholesterol, upośledzeniu ulegają liczne jej funkcje (jak na przykład detoksykacja, metabolizm, produkcja żółci, etc.), co negatywnie odbija się na całym organizmie. Może to również prowadzić do schorzeń pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych, odgrywa też ważną rolę w funkcjonowaniu neuroprzekaźników acetylocholiny i serotoniny (tj. zwiększając wrażliwość receptorów na serotoninę).
Witamina B10
Znany też jako kwas para-aminobenzoesowy należy do grupy "niby" witamin. Jest częścią witaminy B9 (kwasu foliowego). Wchodząc w skład koenzymu uczestniczy w redukcji i wykorzystaniu białka, jak również w produkcji czerwonych ciałek krwi. Stymuluje florę bakteryjną do produkcji kwasu foliowego, który z kolei wpływa na wytwarzanie dużych ilości witaminy B5 (kwasu pantotenowego). Kwas para-aminobenzoesowy wzmacnia działanie hormonu kortyzonu i prawdopodobnie może wpływać na estrogen i inne hormony w podobny sposób, Ponadto zapobiega zaburzeniom bezpłodności, zapewnia zdrowie skórze, jako że koncentruje się w komórkach skóry chroni przed szkodliwym promieniowaniem UV.
Witamina B11
Nazywana też witaminą T, B0 lub karnityną, stymuluje podział komórek
wzmacniając działanie potasu, ma działanie odmładzające tkanki , stymuluje funkcje trawienne, zwłaszcza żołądka, trzustki i pęcherzyka żółciowego, zapewnia stały dopływ energii
uważa się też , że wzmacnia krwinki czerwone
Witamina B13
Lub kwas orotowy, została odkryta w roku 1930, nigdy jednak nie uznano oficjalnie ani w Stanach Zjednoczonych, ani w Związku Radzieckim jego rzeczywistych właściwości witaminowych, niemniej jednak stwierdzono, że wpływa na zmniejszeniu zawartości kwasu moczowego we krwi poprzez regulowanie biosyntezy kwasu moczowego, pobudza funkcje trawienne wątroby rozrzedzając żółć, zapobiega marskości i stłuszczeniu wątroby, ochrania miąższ wątroby przed toksynami, zwiększa przyrost masy mięśniowej i rozrost tkanki łącznej. Niedobór witaminy B13 przyspiesza także utratę wapnia i krzemu z tkanki łącznej oraz powoduje nasilenie się procesów zwyrodnieniowych - artrozy.
Witamina B15
nazwą chemiczną tej witaminy jest kwas pangamowy. Odkryto ją w 1952 roku i stwierdzono, że pełni ważną rolę w oddychaniu komórkowym zatrzymując tlen we wnętrzu komórki
przeciwdziała stwardnieniu tętnic, zapobiega przedwczesnemu męczeniu się mięśni i zwiększa produkcję żółci i detoksykację, przyśpiesza wydalanie toksyn azotowych, węglowodorowych, sterydowych i metali ciężkich, pobudza regenerację tkanki łącznej, mięśniowej, chrzęstnej, nabłonków, zapobiega marskości wątroby
Amigdalina
Jest jedną z „niby” witamin znana także jako letril – Najpierw znaleziono ją w jądrach pestek moreli, potem stwierdzono, że występuje aż w 1200 gatunkach różnych roślin. Najwięcej jednak w pestkach popularnych owoców, takich jak morele, brzoskwinie, nektaryny, śliwki, jabłka, gruszki, wiśnie czy czereśnie. Lecznicze właściwości amigdaliny opisano już w egipskich papirusach sprzed 5000 lat, proponując użycie wody migdałowej do leczenia raka skóry. Podobne zapiski o stosowaniu gorzkich migdałów pochodzą z Chin sprzed 4500 lat. W nowożytnej medycynie pierwsze informacje o tym, że amigdalina skutecznie leczy raka pojawiły się ponad 50 lat temu. Badania wykazały, że obecność w organizmie tej niby witaminy powoduje niszczenie komórek rakotwórczych. Ścisłego oddziaływania na organizm zwierzęcy jednak nie ustalono.
Witamina Q
Znana jest bardziej w kosmetyce ludzkiej jako Koenzym Q 10, jej działanie przejawia się w zwiększeniu odporności, poprawie metabolizmu mięśnia sercowego. Ponadto koenzym ten jest potrzebny do prawidłowego funkcjonowania układu nerwowego i komórek mózgu. Ta niby witamina jest ważna pod względem biologicznym, ponieważ reguluje przepływ elektronów w komórkach w procesie wytwarzania energii. Kiedy jego ilość jest niedostateczna, komórki nie funkcjonują efektywnie, a prędkość, z którą pracują komórki mięśni, jest mniejsza.
Lecytyna
Jest jedną z substancji witamino podobnych, odkryta w 1850 roku, jej działanie w organizmie dotyczy układu nerwowego, pokarmowego, odpornościowego oraz układu krążenia a jej udział wspomaga przenikaniu przez błony komórkowe tłuszczów i innych substancji odżywczych,
zapobiega gromadzeniu się tłuszczu i przeciwdziała marskości wątroby usprawniając jej funkcje trawienne. Lecytyna wzmaga także przyswajanie witamin przez organizm, pomaga oczyszczać ustrój zmniejszając toksyczność niektórych leków.
Kończąc i podsumowując. Witaminy są składnikami niezbędnymi do tego, aby organizm mógł normalnie funkcjonować, gdyż są regulatorami bardzo wielu procesów, jakie w nim zachodzą. Witaminy maja szczególny wpływ na przemianę materii a przez to na zdrowie. Gdy organizmowi brakuje witamin występują różne schorzenia o charakterystycznych objawach.
Wykorzystano grzecznościowo za zgodą autora
